مصاحبه امیر عاملی در روزنامه ایران

برای مطالعه متن کامل روی ادامه مطلب کلیک کنید

چرا دست به چنین کاری زدی؟
با امیر عاملی درباره شعر و شاعری

«من از حقیقت دفاع کردم نه از موقعیت افراد. هیچ گاه به دنبال دستیابی به موقعیت خاصی نرفتم. به همین علت است که هیچ گاه به سراغ افرادی که در دفاع از آنان شعر سروده ام، نرفتم. از آنها به ازای شعرهایم طلب هیچ خواسته ای نکردم و نخواهم کرد. اصلاً من اعتقاد به شعری که تبدیل به ابزاری در جهت اهداف مادی شود، ندارم. افرادی مثل من که شاعرپیشگی و رسالت شان بیش از منافع دنیوی برایشان اهمیت دارد؛ امروز به جای منفعت، ضرر شعرشان را می دهند. برخلاف برخی از دوستان که ساحت مقدس این هنر را به سودجویی آلوده کرده اند و امروز به موقعیت های خوبی هم دست یافته اند؛ من هیچ گاه دراین مسیر گام برنخواهم داشت.
     در یکی از محافل خصوصی به خدمت مقام معظم رهبری رسیده بودم. مثنوی بلندی را در محضر ایشان خواندم که بسیار مورد توجه قرار گرفت. خوب یادم می آید که همان موقع فردی که نزدیک من بود گفت الآن بهترین زمان است که از خوشحالی آقا استفاده کرده و هر خواسته ای داری مطرح کنی. نتوانستم اجازه انجام چنین کاری را به خودم بدهم. سوءاستفاده از موقعیت افراد هیچ تناسبی با رسالت شاعری ندارد. گفته هایی که از نظرتان گذشت، بخشی از درد دل های امیر عاملی شاعر و هنرمند خوشنویس پیشکسوت کشورمان است؛ هنرمندی که سال هاست در عرصه شعر و خوشنویسی فعالیت کرده و کتاب های بسیاری را هم به رشته تحریر درآورده است. در ادامه این مطلب حاصل گفت وگوی ما را می خوانید.
     ٭ ٭ ٭
    شاید بد نباشد نخستین سوال را با سروده های سیاسی شما آغاز کنیم. درمیان اشعار شما سروده هایی خطاب به آقایان شریعتمداری، سروش و استاد شجریان دیده می شود. اشعاری اعتراض گونه که هنگام انعکاس شان سر و صدای زیادی هم به پا کردند. با این تفاسیر می خواستم بپرسم که اصلاً به تقسیم بندی سیاسی و غیر سیاسی بودن شعر معتقد هستید یا نه؟
     از من پرسیدید که درمیان ژانرهای مختلف شعر وجود ژانری با عنوان شعر سیاسی را قبول دارم یا نه؟ باید بگویم که بله، قبول دارم. شعر از دوره قاجار توسط فرخی یزدی، میرزاده عشقی و تا حدودی عارف قزوینی به نوعی اعتراض و پرخاش علیه حاکمان موجود تبدیل شد. با این وجود به دلیل شعاری بودن و بیان صریح موضع گیری های سیاسی، جنبه های سیاسی آن بر دیگر جنبه هایش غلبه داشت. از آنجایی که قالب های کلاسیک دیگر پاسخ گوی انعکاس این اعتراض ها نبودند کم کم نیما قدم به عرصه گذاشت و شعر نیمایی را ابداع کرد. شعری که نمی توان آن را به تنهایی به نیما نسبت داد چراکه پیش از نیما هم جرقه هایی ازآن زده شده بود. نیما دراین قالب اشعار سیاسی هم سرود. شعر زمستان اخوان ثالث هم شعر اعتراضی بود که بیشتر به جنبه های سیاسی می پرداخت. اینگونه از شعرها همین گونه به حیات خود ادامه داد تا به دوران ما رسید. هرچه خفقان بیشتر می شد، اعتراض به لایه های درونی تر شعر می رفت. البته باید بگویم که شعر سیاسی از سال ها قبل هم سروده می شد و تنها به این زمان محدود نمی شود. اگر به اشعار حافظ هم نظری بیفکنید با نمونه هایی از شعر سیاسی برخورد خواهید کرد؛ اشعاری که در پوششی از عاشقانگی حرف هایی سیاسی را مطرح کرده اند.
    
    برای اشعاری که خطاب به آقایان نام برده سرودید، چه جایگاهی از بعد تقسیم بندی هایی که به آن اشاره شد، قائلید؟
     خود من این سروده ها را شعر به شمار نمی آورم چرا که معتقدم این 3سروده من از عناصر شعری برخوردار نیستند. اشعاری که خطاب به آقایان شریعتمداری، سروش و شجریان گفتم بیشتر شعار به شمار می آیند تا شعر. البته من در میان سروده هایی که منتشر کرده ام اشعار سیاسی هم دارم ولی این سه را واقعاً شعر نمی دانم.
    
     پس چرا آنها را سرودید؟
    برای بیان اعتراض و سخنانم هر چه فکر کردم دیدم راهی بهتر از استفاده از نظم پیش رویم نیست. اگر اینها را به صورت مقاله می نوشتم هیچ گاه اثر بیان شعر گونه شان را نداشتند.با این که از نظم و موسیقی استفاده کردم ولی باز هم می گویم که این سه سروده را شعر نمی دانم. من تنها برای دعوت به اعتدال و بیان منظورم از قالب نظم استفاده کردم تا اثر بخشی بیشتری برمخاطبانم داشته باشد.
     زمانی که این اشعار را سرودید از این که مورد سرزنش اطرافیان وهمکارانتان قــرار بگیریــد نمی ترسیدید؟
     نه. من به هیچ وجه به این مسئله اهمیت نمی دهم و معتقدم که هر شاعری باید بدون توجه به حرف و حدیث ها و حتی برخوردهایی که ممکن است با آنها روبه رو شود به رسالت خود بپردازد. اتفاقاً با اعتراض های بسیاری روبه رو شدم حتی برخی از همکاران می گفتند که با این کار رتبه شاعری خودت را تنزل بخشیدی. چرا دست به چنین کاری زدی؟!
    
     فکر می کنید علت این اعتراض ها چه بود؟
    امکان این که بخواهم جواب این سوال شما را دراین مصاحبه بدهم چندان میسر نیست. نه فضای اندک صفحه این اجازه را می دهد و نه... اگر به سراغ گذشته و حال اغلب این افراد بروید خودتان جواب این سوال را خواهید یافت. در پاسخ شما همین بس که بگویم شما اگر صاحب جایگاه و عنوان شده باشید چند درصد ممکن است که دست به چنین کارهایی بزنید؟ یا اصلاً به افرادی که موقعیت شما را به خطر می اندازند آیا اجازه این کار را خواهید داد؟ نه. مسلم است که این کار را نخواهید کرد. مگر این که رسالت شما بر موقعیت تان غلبه داشته باشد. بسیاری از همین شاعران معترض اگر خود به جایی برسند دیگر محال است دست به هیچ اعتراضی بزنند. متاسفانه برخی از شعر به عنوان ابزاری برای دستیابی به اهدافشان استفاده می کنند.
     هیچ گاه با سروده هایم به دنبال دستیابی به موقعیت یا منفعتی خاص نبودم. خود من در انتخابات با هنرم از رئیس جمهور دفاع کردم. اما هیچ گاه به دنبال سوءاستفاده از این موقعیت نرفتم چراکه تنها به دنبال دفاع از حقیقت بودم نه چیز دیگری. یادم می آید که در دیدار با رهبر معظم انقلاب شعری سرودم که مورد توجه ایشان قرار گفت. همان زمان فردی که نزدیک من بود، تشویقم کرد که از موقعیت استفاده کرده و خواسته ای مطرح سازم. من هیچ گاه این کار را نکردم چون معتقدم شاعری اگر تبدیل به وسیله ای برای سوءاستفاده در برابر مسئولین شود دیگر ارزشی ندارد. به همین دلیل است که من امروز تاوان شعر خودم را می دهم ولی به هیچ وجه ناراحت نیستم چرا که تلاش کردم رسالت شاعری ام را به بهای ناچیزی نفروشم.
    
     اجازه بدهید از بحث اشعار سیاسی خارج شویم. با توجه به این که سال هاست در عرصه شعر فعالیت دارید، جایگاه ادبیات کلاسیک پارسی را درایران امروز چطور ارزیابی می کنید؟
     درجواب سوال شما باید بگویم که متاسفانه ادبیات در روزگار فعلی کمی جنبه نمایشی پیدا کرده است؛ ادبیاتی که برخوردار از پیشینه ای هزار ساله است امروز بیش از استفاده کاربردی، استفاده نمایشی پیدا کرده است. اگر به سالیان و قرن های قبل بازگردید به شعر به عنوان رسانه ای قدرتمند برخواهید خورد؛ رسانه ای که به طور قطع جای روزنامه، تلویزیون، اینترنت و بسیاری دیگر از وسایل ارتباط جمعی دنیای امروز را پر می کرد. رسانه ای بسیاررسا که با برخورداری از توانایی خارق العاده خود به بازتاب وقایع و اتفاقات آن روزگار می پرداخت.
     کاربرد شعر تا بدانجا بود که این گونه ادبی ضمن بهره جستن از لطافت های زبانی و معنایی هم نیاز زیبایی شناسی مخاطب را برطرف می کرد و هم سرگرم کننده و خبر رسان بود. پایگاهی برای اطلاع رسانی که مردم با اشتیاق بسیاربه سوی آن می شتافتند.
     این وضعیت با قدم گذاشتن انسان در دنیایی که محصور انواع و اقسام تکنولوژی های جدید شده بود رفته رفته دچار دگرگونی شد چراکه رسانه هایی چون تلویزیون و ماهواره جای این رسانه قدیمی را گرفتند. انسان امروز با توجه به زندگی در چنین زمانه ای از ادبیات بیشتر در جهت پر کردن خلاحس زیبایی ناسی استفاده می کند.
    
     شما معتقدید که شعر در دنیای امروز کاربرد اولیه خود را از دست داده است؟
    شاید بهتر باشد بگوییم انسان امروز از کاربردهای شعر غافل شده است. شعر اگر برخوردار از مضامین اجتماعی و سیاسی باشد باز هم می تواند به عنوان یک رسانه مورد توجه مخاطب امروزی قرار بگیرد.
    
     ظهور شاعرانی همچون نیما و سهراب سپهری تا چه اندازه در بی توجهی به استفاده های کاربردی این گونه ادبی موثر بود؟
     برخی به اشتباه می گویند که ظهور سبک های نوین در شعر سرودن موجب بی توجهی به قالب های کلاسیک شعر پارسی شد. من به هیچ وجه با این تصور موافق نیستم که ادبیات نوین ما موجب کنار رفتن ادبیات کلاسیک شده است. این که نیما قدم به عرصه وجود گذاشت و سبک های جدیدی چون نیمایی و سپید به وجود آمد از ضرورت زمان نشات می گرفت. تغییر و دگرگونی در نوع زندگی و اندیشه نسل های جدید مهم ترین عامل در این جهت بود که سبک های نام برده توان پاسخگویی به آن را داشت.
     البته قالب های سنتی و به عبارتی همان ادبیات کلاسیک هم در صورت توجه به اندیشه ها و نیاز انسان امروز باز هم امکان مورد توجه قرار گرفتن را دارد. در اشعار برخی از شاعران معاصر می بینیم که چگونه با در نظر گرفتن مضامین و اندیشه های انسان امروزی شعری در همان قالب های کلاسیک می گویند و اتفاقاً مورد استقبال مخاطبان هم قرار می گیرند.

     در روزگار حاضر ادبیات به فراخور نیاز زمان از خصوصیات زمان برخوردار شده است. البته باید در نظر داشته باشید که مردم هنوز هم به ادبیات کهن پارسی توجه دارند. برخلاف تصور رایج ادبیات کلاسیک و به قول برخی ادبیات کهن ما هنوز هم از جایگاه خوب و محکمی درکشورمان برخوردار است. بهترین گواه براین گفته توجه شاعران جوان امروزی در پرداختن با این قالب های شعری است.